Bileşikgiller familyasındandır. Anayurdu Amerika Kıtası’dır. On yedinci yüzyılda Avrupa’ya getirilmiş ve oradan birçok yere yayılmıştır. Ülkemizde de bolca yetiştirilen tek yıllık dayanıklı otsu bitkidir.1,5 m’ye kadar boylanabilen toprak üstü kesimleri, ayçiçeğine benzer. Ama, yaprak ve çiçekleri daha küçük olur. Yeşil renkli ve oval biçimli ince uzun yapraklarının ucu sivridir. Ağustos ile kasım ayları arasında açan 5-7,5 cm. çapındaki altın sarısı çiçekleri de iri sarı papatyalara benzer. Bitkinin konumuzu en çok ilgilendiren bölümü, patatese benzeyen bej, pembe-turuncu ya da açık kahverengi yumru kökleridir.
Yer elmaları toprağı iyileştirmek için kullanılabilecek bitkilerden biridir. Toprağı iyileştirmekten başka; rüzgara karşı rüzgar kıran işlevi görmesi, sezon sonunda açan çiçekleriyle faydalı böcekleri çekmesi, malç malzemesi sağlaması ve de çok sayıda bağırsak florasını destekleyen lifli yer elmaları sağlaması işlevlerinden dolayı işlev istifleme yapmaya olanak verir. Yer elmalarına bahçenizde yer ayırınız.
Yer elması (Heliantus tuberosus)
SİSTEMATİĞİ
Takım: Campanulatales (kampana çiçekliler)
Familya: Compositeae (merkezi çiçekliler)
Cins: Helianthus
Tür: Helianthus tuberosus L.
Ekonomik Önemi, Anavatanı Ve Yayılma Alanları
Amerika (yeni dünya) orijinli
17. yüzyılda Fransızlar tarafından Avrupa’ya getirilmiştir.
Dünyada üretimi yapılan ülkeler: ABD, Kanada, Fransa, Almanya, İngiltere, Rusya
dır.
19 yüzyılda İstanbul ve çevresinde üretime başlanmıştır.
Akdeniz, Ege, Marmara, İç Anadolu ve Doğu Anadolu’da üretilmektedir.
Kullanım alanları
Yumrularındaki fruktoz ve fruktoza dönüşen inülin ihva eder.
Şeker hastaları için iyi bir diyet ürünüdür.
Soğuğa dayanıklıdır.
Hayvan yemi olarak kullanılır.
Sapları kâğıt yapımında kullanılır.
Süs bitkisi olarak kullanılır.
Sofralık ve yemeklik olarak hem besin ve gıda sanayinin,hem de ilaç ve içki
sanayinin önemli hammaddesidir.
Yabancı ot mücadelesinde değerlendirilebilir.
MORFOLOJİK ÖZELLİKLERİ
Çok yıllık otsu bir bitkidir
KÖK
Kısa kazık bir kök ve gelişmiş saçak köklerden oluşur.
Köklerin çoğunluğu 60-80 cm’ye yayılır. 2 m derine gidebilir.
YUMRU
Patates yumrularına benzer.
Şekil: Yuvarlak, elips, uzun-silindirik.
Kabuk: ince, beyaz, kırmızı, gül rengi ,sarı, açık kahve renkli
Et rengi: beyaz ve kirli beyazdır.
Bir bitki 10-30 adet arasında yumru oluşturabilir.
Ağırlık: 10-200 g
Çap: 4-5 cm
Yumru üzerinde gözler bulunur.
GÖVDE
Her yumru 2-3 tane sürgün verir.
Gövde (sürgün) dik olarak büyür.
Gövdenin çapı 1-4 cm arasındadır.
Gövde irileştikçe yarı odunsu bir yapı kazanır.
Yuvarlak, dış kısmı sert ve içi özle doludur.
Gövde belli bir boya ulaştığında dallanır. Her dalın ucunda çiçek tomurcukları oluşur.
Genç devrede yeşil, yaşlandıkça yeşil gri, yeşil kahverengidir.
1.5-3 m’ ye kadar boylanır.
ortalama; 2 m’dir.
Erkenci çeşitler geç çeşitlere göre daha kısa boyludur.
Sap kalınlığı 3 cm’dir.
Çok dallanan bir bitkidir
YAPRAKLAR
İri, 10-25 cm boyunda
Bitkinin alt kısımlarında oval, üst kısımlarınsa ise kalp şeklindedir.
Hafif tüylü kenarları dişlidir.
Yeşil veya açık yeşil renklidir.
ÇİÇEK
1-5 cm büyüklüğünde gösterişli, sarı, ay çiçeğine benzer çiçekleri vardır.
Bileşik çiçek yapısındadır.
Çiçekler erseliktir.
Çiçeklenme Temmuz-Eylül aylarındadır.
5 çanak, 5 taç yaprak, 5 erkek, 1 dişi organ bulunur.
Yabancı döllenir.
Meyve ve tohumlar
Çiçek tozu oluşumunun az olması nedeniyle meyve ve tohum bağlama oranı son
derece düşüktür.
Tohumluk olarak yumrular kullanılır.
Sadece ıslah çalışmaları için tohuma ihtiyaç vardır.
İKLİM İSTEKLERİ
Soğuğa dayanıklıdır.
İlkbaharda erken ekilebilir.
Genç bitkinin taze sürgünleri – 3-5 °C zarar görür.
400-600 mm yağış ister.
Bitki gelişimi için optimum sıcaklık isteği 20-25 °C’ dir.
Vejetasyon süresi 160 günden fazladır.
Toprak istekleri
Toprak istekleri açısından seçici değildir.
Ancak ağır ve taş-çakıllı topraklarda yumru gelişmesi iyi olmaz.
En uygun topraklar humusça zengin, besin maddesi bakımından iyi, derin, süzek,
tınlı, alüvyal topraklardır.
Yetiştirme tekniği
Ekim nöbeti:
Tarlayı yoran bitkidir.
Yer elması-tek yıllık baklagil-tahıl-pancar ile ekim nöbetine girebilir.
Toprak işleme ve toprak hazırlığı:
İlk ve derin sürme zamanı ekim ve kasım aylarındadır
20-30 cm arasında işlenir
DİKİM VE BAKIMI
DiKiM
Sıraya ve ocaklara dikilir.
Sıraya; 75-100 cm aralıklarla sırtlar yapılır. Sıra üzeri 50-60 cm’dir. 6-8 cm derinliğe
ekilir.
Ocaklara; 60X75 cm aralıkla 6-8 cm derinliğe dikilir.
Dekara 90-120 kg tohumluk yumru kullanılır.
BAKIM
Kaymak tabakası kırılır.10-15 cm de 1.çapa
çapadan 15-20 gün sonra 2. çapa
Gerekirse 3. çapa yapılır.
Gübreleme
Sonbaharda dekara 2-3 ton ahır gübresi verilir.
Fosfor ve potas yumru verimine olumlu etkide bulunur.
Dekara 40-60 kg süper fosfat
50-70 kg potasyum sülfat veya potasyum klorür ve 30-50 kg amonyum nitrat veya
amonyum sülfat verilir.
Azotlu gübreler ekimden birkaç gün önce mart başında potasyum ve fosforlu
gübreler verilir.
Hasat
Bitkinin çiçek, dal ve yaprakları kuruduğunda hasat başlar. Ekim ayı başında
hasada başlanabilir.
Erken hasat kaliteyi düşürür.
Yumrular ne kadar uzun süre toprakta kalırsa kalite o kadar artar, tat ve
aromada en yüksek seviyeye çıkar.
Hasat elle çapa veya bel, pullukla veya patates hasat makinaları ile yapılır.
DEPOLAMA
Don tehlikesi olmayan yörelerde toprakta saklama yöntemi uygulanır.
Adi depolarda 8-10 °C sıcaklıkta ve % 60-80 nemde 2-3 ay muhafaza edilebilir.
Soğuk hava depolarında 1-2 °C sıcaklıkta ve % 70-75 nemde 4-6 aya kadar
saklanabilir.
